Πάλαιρος Ζαβέρτα

Η Πάλαιρος είναι κωμόπολη του δήμου Ακτίου-Βόνιτσας, έδρα του πρώην δήμου Κεκροπίας (μετέπειτα Παλαίρου) της πρώην επαρχίας Ξηρομέρου του Νομού Αιτωλοακαρνανίας. Σύμφωνα με την απογραφή του 2021, έχει πληθυσμό 2.029 κατοίκους. Το 1971 αριθμούσε 1.873 κατοίκους, το 1981 είχε 2.039 κατοίκους, και το 2001 είχε 2.474 κατοίκους. Βρίσκεται βορειοδυτικά του Μεσολογγίου, σε απόσταση 100 χιλιομέτρων, επί της ανατολικής ακτής του ομώνυμου όρμου (Όρμος Παλαίρου) και σε υψόμετρο 20 μέτρων. Μέχρι το 1928 ονομαζόταν Ζαβέρδα.

Τοποθεσία

Η παράκτια ζώνη της Παλαίρου βρέχεται από το Ιόνιο Πέλαγος, ενώ η ενδοχώρα συνορεύει με τους Δήμους Ανακτορίου, Αλυζίας και Μεδεώνων. Σε μικρή απόσταση από τις ακτές της εκτείνονται τα νησιά Λευκάδα, Κάλαμος, Μεγανήσι κ.α. Η γεωγραφική δομή της περιοχής περιλαμβάνει παράκτιες ζώνες, αρμυρόβαλτους, πεδινές εκτάσεις, δάση, ορεινούς όγκους και λίμνες. Στο Δήμο υψώνεται ο ορεινός όγκος του Σέρεκα (1.171 μέτρα), ένας από τους τρεις μεγάλους όγκους των Ακαρνανικών ορέων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η παράκτια ζώνη με τις βραχώδεις ακτές προς την πλευρά του Ιονίου, η λιμνοθάλασσα ανάμεσα στον δήμο και στη Λευκάδα και οι αρμυρόβαλτοι, όπως η λίμνη Βουλκαριά.

Ιστορία

Αρχαιότητα

Η σημαντικότερη θέση στην περιοχή είναι η Αρχαία Πόλη της Παλαίρου, η οποία βρισκόταν στη σημερινή Κεχροπούλα στα Νοτιοανατολικά της Χερσονήσου. Η πόλη υπήρχε από τη Μυκηναϊκή περίοδο, όπως αποδεικνύεται από τα τείχη της, τα οποία χρονολογούνται στη 2η χιλιετία π.Χ. Το αρχαιότερο τμήμα του τείχους ανήκει στη Μυκηναϊκή περίοδο. Το λιμάνι της Αρχαίας Παλαίρου βρισκόταν στη σημερινή Πογωνιά, όπου έχουν εντοπιστεί λείψανα λιμενικών εγκαταστάσεων.

Μεσαίωνας

Η περίοδος των Μεγάλων Μεταναστεύσεων (375-568 μ.Χ.) έφερε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εισβολές από λαούς όπως οι Φράγκοι, Γότθοι, Αλαμανοί, Αλανοί, Ούννοι, Πρώιμοι Σλάβοι και Άβαροι. Η περιοχή της Παλαίρου κατοικήθηκε ξανά από Σλάβους και Βλάχους νομάδες. Από τον 10ο αιώνα εμφανίζονται τα χωριά Σκλάβαινα (σήμερα Παλιά Σκλάβαινα) και ο οικισμός Ζαβέρδα (σήμερα Παλιοχώρι).

Λατινοκρατία

Μετά την απώλεια εδαφών της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τους Λατίνους, η Ζαβέρδα πέρασε σε πολλαπλές διοικήσεις. Το 1360 οι Αλβανικοί οίκοι των Μπούα, Σπάτα και Λιόσα κατέκτησαν τον δυτικό Ελλαδικό χώρο, δημιουργώντας τα Δεσποτάτα της Άρτας και του Αγγελόκαστρου. Η Ζαβέρδα αναφέρεται στο Χρονικό των Τόκκων, το οποίο διηγείται την ιστορία του Οίκου Τόκκο που επικράτησε στην περιοχή μέχρι την κατάκτηση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Τουρκοκρατία

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέκτησε την Άρτα το 1449 και την Ακαρνανία το 1479. Η περιοχή ονομάστηκε Κάρλελι και περιλάμβανε έξι καζάδες. Η Ζαβέρδα ήταν σημαντικός τόπος εμπορίου με την Λευκάδα υπό βενετική κυριαρχία. Στην περιοχή υπήρχαν στρατιώτες και μόνιμη κοινότητα μουσουλμάνων.

Ελληνική Επανάσταση

Κατά την επανάσταση του 1821, οι αδερφοί Μήνιος και Στάθης Κατσικογιάννης προέρχονταν από τη Ζαβέρδα.

Σύγχρονη Ιστορία

Το Παλιοχώρι εγκαταλείφθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, με την μετεγκατάσταση των κατοίκων στη Ζαβέρδα, που μετονομάστηκε σε Πάλαιρος το 1928. Οι μετονομασίες των χωριών της Ελλάδας κατά αυτή την περίοδο έγιναν για να αντικατασταθούν τα ξενικής προέλευσης τοπωνύμια.

Μνημεία

Τα κυριότερα μνημεία της περιοχής περιλαμβάνουν:

• Το Κάστρο της Κεχροπούλας με τον διπλό περίβολο της Αρχαίας Ακαρνανικής Πόλης.
• Ο Αρχαιολογικός χώρος της Στέρνας κοντά στην Παλιά Πλαγιά.
• Τα Καστέλια της Πλαγιάς, τμήμα του οχυρωματικού συγκροτήματος της Στέρνας.
• Το Κάστρο του Γρίβα στη Περατιά.
• Το Ενετικό Κάστρο της Πλαγιάς (Άγιος Γεώργιος).
• Το Αρχοντικό του Γρίβα στη Περατιά και του Ράγκου στην Πάλαιρο.
• Τα Παλιοχώρια της Πογωνίας και της Πλαγιάς.

Η περιοχή έχει πολλές εκκλησίες και παρεκκλήσια, με σημαντικότερη την Ιερά Μονή Αγίου Δημητρίου και το Μοναστήρι της Παναγίας της Ρόμβης.