Από τη Βυζαντινή πορφύρα στα λάβαρα της Επανάστασης και από το κύμα του Αιγαίου στον ιστό κάθε ελληνικής καρδιάς, η σημαία της Ελλάδας είναι κάτι περισσότερο από ένα εθνικό έμβλημα. Είναι η ψυχή ενός λαού.
Την είδαμε να ανεμίζει στο κέντρο των μαχών, να ευλογείται σε μοναστήρια, να στολίζει πλοία που όργωναν το Αιγαίο και να αγκαλιάζει βουβά τα φέρετρα των ηρώων μας. Την είδαμε στις αυλές των σχολείων, στους εξώστες των σπιτιών, στα στρατόπεδα, στις παρελάσεις. Μα πάνω απ’ όλα, την κρατήσαμε στην καρδιά μας. Η ελληνική σημαία, αυτή η κυανόλευκη οπτασία με τον σταυρό και τις εννέα γραμμές, είναι ο καθρέφτης του ιστορικού μας παρελθόντος και του διαχρονικού πόθου μας για ελευθερία.
Η ιστορία της ελληνικής σημαίας δεν ξεκινά το 1821, αλλά πολύ νωρίτερα, μέσα στις σκιές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Εκεί, στις αυτοκρατορικές αυλές και στα λάβαρα των στρατηγών, ο σταυρός καθιερώθηκε ως σύμβολο πίστης και δύναμης. Το κίτρινο της βασιλικής πορφύρας και το κόκκινο, τόσο αγαπητό στους αρχαίους Έλληνες, έντυσαν τα σύμβολα μιας αυτοκρατορίας που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της σε ολόκληρη την Ανατολή.
Μετά την Άλωση, ο σταυρός δεν σιώπησε. Επέζησε στα φλάμπουρα των αρματολών, στα λάβαρα των καπεταναίων και στα υφαντά των γυναικών που ετοίμαζαν κρυφά την Επανάσταση. Το 1807, στη Μονή Ευαγγελιστρίας της Σκιάθου, υψώθηκε από τον στόλο του Γιάννη Σταθά και του Νικοτσάρα η πρώτη γνωστή σημαία με λευκό σταυρό σε κυανό φόντο – η ευλογία του ηγούμενου Νήφωνα στους οπλαρχηγούς της εποχής ήταν το προοίμιο ενός εθνικού ξεσηκωμού.
Το 1821 και οι σημαίες των πρώτων αγώνων
Η Επανάσταση του 1821 δεν ξεκίνησε με μία σημαία, αλλά με πολλές. Όπως και οι ίδιοι οι αγώνες της ελευθερίας, έτσι και οι σημαίες ήταν ποικίλες: άλλες με φοίνικες που αναγεννώνται, άλλες με σταυρούς, άγκυρες, εικόνες αγίων ή ακόμα και προσωπικές αφιερώσεις. Σημαίες φτιαγμένες από ράσα και φουστανέλες, σημαίες βαμμένες με πίστη και ιδανικά.
Στην Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τον Ιανουάριο του 1822, έγινε το πρώτο βήμα για την καθιέρωση μιας κοινής εθνικής σημαίας. Επιλέχθηκαν τα χρώματα κυανό και λευκό, και καθορίστηκε η μορφή της: εννέα οριζόντιες λωρίδες – πέντε κυανές και τέσσερις λευκές – και στο πάνω αριστερό μέρος, ένας λευκός σταυρός μέσα σε κυανό τετράγωνο. Οι λωρίδες, σύμφωνα με την παράδοση, συμβολίζουν τις συλλαβές του θρυλικού «Ελευθερία ή Θάνατος».
Η εποχή των βασιλέων και η αισθητική του Όθωνα
Κατά τη βασιλεία του Όθωνα, η σημαία απέκτησε την αισθητική της ισορροπία. Η σειρά των λωρίδων άλλαξε και η πρώτη και τελευταία καθορίστηκε να είναι κυανές. Πολλοί υποστήριξαν ότι το μπλε χρώμα υιοθετήθηκε για να συνδεθεί με τα βαρβαρικά σύμβολα, ωστόσο η αλήθεια είναι πως το κυανό ανήκε ήδη στην Ελλάδα – στη θάλασσα, στον ουρανό και στα μάτια της.
Ορισμένοι ιστορικοί αναφέρουν πως η εθνική σημαία επηρεάστηκε από το οικόσημο της βυζαντινής οικογένειας των Καλλέργηδων, μέσω της σημαίας του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Η ιστορία, πάντως, κρατά ερμηνείες πολλές, αλλά τη μορφή της σημαίας αδιαμφισβήτητη.
Μεταβολές, πολιτειακές αλλαγές και η σημαία της Δημοκρατίας
Η ιστορία της ελληνικής σημαίας είναι στενά δεμένη με την πολιτειακή ιστορία της χώρας. Με την έξωση του Όθωνα, αφαιρέθηκαν τα βασιλικά παράσημα. Επί Γεωργίου Α΄ προστέθηκε το βασιλικό στέμμα και η μορφή του Αγίου Γεωργίου στο πεζικό. Το 1914, με βασιλικό διάταγμα, καθορίστηκαν οι τύποι των σημαιών για στρατό, ναυτικό, δημόσιες υπηρεσίες και φρούρια.
Με την ανακήρυξη της Αβασίλευτης Δημοκρατίας το 1924, τα στέμματα αφαιρέθηκαν. Το 1930, με νέο διάταγμα, καθορίστηκε επίσημα η μορφή της εθνικής σημαίας με αναλογία 2:3 και συγκεκριμένες προδιαγραφές για κάθε χρήση: από υπουργεία έως προξενεία και πλοία.
Στη διάρκεια της δικτατορίας του 1967, αφαιρέθηκε ξανά το στέμμα, και το 1969, καθιερώθηκε η σημαία του Ναυτικού ως επίσημη εθνική σημαία. Το 1970, η αναλογία της άλλαξε προσωρινά σε 7:12.
Η μεταπολίτευση έφερε την οριστική μορφοποίηση: με τον Νόμο 851/1978, καθιερώθηκε η σημερινή εθνική σημαία, κοινή για στρατό, πολιτεία και ιδιώτες. Η σημαία είναι αυτή που όλοι γνωρίζουμε και τιμάμε σήμερα.
Ο συμβολισμός πίσω από τα χρώματα και τις γραμμές
Η σημερινή ελληνική σημαία είναι λιτή, αυστηρή και ποιητική. Η σημερινή σημαία συνοψίζει συμβολισμούς αιώνων:
Ο λευκός σταυρός εκφράζει την πίστη των Ελλήνων στον Χριστιανισμό και τη συμβολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην εθνική αφύπνιση..
Το κυανό παραπέμπει στο χρώμα της ελληνικής θάλασσας.
Το λευκό συμβολίζει τον αφρό των κυμάτων.
Οι 9 λωρίδες θυμίζουν τις 9 συλλαβές του εμβληματικού «Ελευθερία ή Θάνατος».
Η σημαία δεν είναι διακοσμητικό: Είναι καθήκον, είναι τιμή
Η σημαία της Ελλάδας δεν ανεμίζει άτακτα. Η έπαρσή της τελείται κάθε μέρα στις 08:00 και υποστέλλεται με τη δύση του ηλίου. Σε περιόδους εθνικού ή θρησκευτικού πένθους, κυματίζει μεσίστιος. Κατά τη διάρκεια εθνικών επετείων, επιτρέπεται να παραμένει υψωμένη και τη νύχτα.
Όταν η σημαία περνά, συνοδευόμενη από τιμητική φρουρά, όλοι οφείλουν να σταθούν προσοχή, να την κοιτάξουν και να την τιμήσουν. Η μη απόδοση χαιρετισμού από στρατιωτικό προσωπικό θεωρείται πειθαρχικό παράπτωμα.
Κατά τις παρελάσεις, όταν εμφανίζονται άλλες σημαίες ή λάβαρα, η ελληνική τοποθετείται δεξιά ή στο κέντρο, αναλόγως της διάταξης.
Η εθνική σημαία δεν πρέπει ποτέ:
- Να ακουμπά στο έδαφος.
- Να αναρτάται χωρίς κοντό.
- Να χρησιμοποιείται σε προϊόντα, μπλουζάκια, παπούτσια.
- Να φέρει λογότυπα ή διακριτικά οργανώσεων.
Όταν φθαρεί, καίγεται τελετουργικά – ποτέ δεν πετιέται.
Νομικές συνέπειες για προσβολή της σημαίας
Ο Νόμος 851/1978 προβλέπει ποινή κράτησης δύο μηνών ή πρόστιμο για παράνομη χρήση της σημαίας. Ο Ποινικός Κώδικας (άρθρο 181) ορίζει φυλάκιση έως δύο έτη για όποιον την καταστρέφει ή τη ρυπαίνει. Εάν η πράξη αφορά σημαία ξένου κράτους, η ποινή είναι φυλάκιση έως έξι μήνες ή πρόστιμο, εφόσον υπάρχει αίτηση από την ενδιαφερόμενη χώρα.
Η σημαία ως αιώνιο σύμβολο
Η ελληνική σημαία τιμάται κάθε χρόνο στις 27 Οκτωβρίου, παραμονή της Εθνικής Επετείου του «Όχι». Είναι πάντα παρούσα στους θεσμούς, στην εκπαίδευση, στον στρατό, στα δημόσια κτίρια και στις ψυχές των Ελλήνων. Όπως λένε και οι στίχοι: «Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή», η σημαία της Ελλάδας είναι ένα πανί που υψώνεται πάντα για να υπενθυμίζει την ελευθερία, την πίστη και την ιστορική συνέχεια του Έθνους.
Οι πληροφορίες του άρθρου βασίστηκαν στις εξής πηγές:
– Επίσημα ιστορικά αρχεία της Βουλής των Ελλήνων
– Υπουργείο Εσωτερικών: Νομοθεσία για τη Σημαία (Ν. 851/1978)
– Ιστορικό Αρχείο της Ελληνικής Επανάστασης (Γενικά Αρχεία του Κράτους)
– Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα
– Δικτυακός τόπος Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας
– Άρθρα από το Μουσείο Μπενάκη και το Πολεμικό Μουσείο
– Ιστορικές μελέτες από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και τη Βιβλιοθήκη της Βουλής
